گزارشی از فعالیت
نشریات طنز دانشجویی
آذین محمدزاده
نشریات دانشجویی، تابلوی زنده‌ای از فعالیت‌های دانشجویی هستند. تعداد، کیفیت و محتوا، ماندگاری و استقلالشان می‌تواند آینه صادقی از میزان فعالیت و جوشش‌های خودجوش(!) دانشجویان هر دانشگاه و درجه تحمل و پذیرش مسؤولان آن باشد. البته در همین ابتدا باید مشخص کنیم که وقتی از نشریات دانشجویی حرف می‌زنیم، دقیقا از چه چیزی حرف می‌زنیم!
وقتی چند جوان دانشجو با صرف هزینههای مادی و معنوی و خون دل (که این مورد آخری اگر شرط کافی نباشد، حتما شرط لازم هست!) نشریه‌ای منتشر می‌کنند و به دست هم‌دانشکده‌ای‌هایشان می‌دهند، این می‌شود یک نشریه دانشجویی. و گرنه به گمان نگارنده آن دسته نشریات خوش‌آب و رنگی را که به کمک نهادهای مختلف دولتی منتشر می‌شوند، باید در دسته‌ای دیگر جا داد که فرهنگستان زبان و ادب فارسی می‌تواند زحمت انتخاب نام‌شان را به عهده بگیرد. "نشریاتِ برای دانشجویی"، "چه طور با دانشجوی خود ارتباط برقرار کنیم"، "ده قدم برای داشتن دانشجوی سربه‌را‌ه‌تر"، "دانشجویت را قورت بده!" و... از اسامی پیشنهادی ماست.
***
چرا نشریه؟
قضیه دستمال نبستن مر سری را که درد نمی‌کند، در مورد روزنامه‌نگار جماعت صدق نمی‌کند! بعضی از دانشجویان هم از اوان جوانی از خود نشانه‌هایی از همین سندرم سر و دستمال و ... نشان می‌دهند. این می‌شود که نشریات دانشجویی، چه در زمان اوج فعالیت دانشگاه‌ها (82-1376) و چه بعد از آن که فضای دانشگاه‌ها- مثل بسیاری از بخش‌های دیگر جامعه- دچار رخوت شد؛ کم و زیاد، همچنان بوده‌اند و هستند. بيان مشکلات و خواسته‌های دانشجویان، آشنايي با مسؤولين دانشگاه و دانشجويان رشته‌هاي ديگر، استعدادیابی و بالاخره تجربه انجام یک کار گروهی از جمله دلایلی بودند که مسؤولان چند نشریه طنز دانشجویی از آنها به عنوان اهداف راه‌اندازی نشریه‌شان نام بردند.
***
چرا طنز؟
اگر نشریات ادبی صرف را کنار بگذاریم، بیشتر نشریات دانشجویی از زبان طنز بهره می‌برند. بعضی از گردانندگان این نشریات به طور مستقیم از زبان طنز استفاده مي‌كنند و بعضی، با استفاده از زبان شکسته و محاوره‌ای و شوخی‌های رایج بین جوانان، ناخواسته از لحن جدی فاصله می‌گیرند. ظریف، مدیرمسؤول نشریه طنز "ستون آزاد" دانشگاه فردوسی مشهد، درباره دلیل انتخاب زبان طنز می‌گوید: «ذوق و علاقه تمامي اعضاي گروه ما به طنز يک طرف، نياز به بيان مشکلات ريز و درشت جامعه و کشور عزيزمان با زباني که دلنشين و موثر باشد هم يک طرف. طنز گزنده‌ترين انتقادات را با لطيف‌ترين زبان بيان مي‌كند و در عين حال كه خنده و شادي به مخاطب هديه می‌دهد، توجه او را به خيلي از مسائل و معضلات هم جلب می‌کند.» اما در حالی که کوهستانی، سردبیر نشریه طنز "شازده" دانشگاه شاهرود هم معتقد است اثر طنز بیشتر از سایر گونه‌های ادبی است، به نظر می‌رسد سرپا نگه داشتن یک نشریه طنز بسیار مشکل‌تر از سایر نشریات باشد. شاهد این حرفمان هم نشریه طنز "نسیم شمال" دانشگاه صنعتی اصفهان که هنوز چند شماره‌ای از انتشار آن نگذشته، به تیر توقیف گرفتار شد. البته دست‌اندرکاران این نشریه برای ادامه کار آن تصمیم گرفتند عطای طنز را به لقایش ببخشند. این شد که ماهنامه نسیم شمال در حال حاضر تغییر ماهیت داده و به صورت غیرطنز منتشر می‌شود!
***
کاغذی، الکترونیکی، یا هر دو؟!
این روزها نشریات کاغذی بدون داشتن همزاد الکترونیکی، برای حضور موثر در دنیای اطلاع‌رسانی و ارتباطات چیزی کم دارند. روزنامه‌نگاران آینده هم این نکته را دریافته‌اند و علاوه بر انتشار نشریه به صورت سنتی، دست به راه‌اندازی سایت یا وبلاگی زده‌اند تا علاوه بر معرفی نشریه دانشگاهشان، ارتباط نزدیک‌تری هم با خوانندگان خود داشته باشند. اگر در یکی از موتورهای جستجوی اینترنتی، ترکیب "نشریه طنز دانشجویی" را جستجو کنید؛ به غیر از چند وبلاگ سوت و کور و رها شده در دنیای وب، گذرتان به چند سایت و وبلاگ فعال و نیمه‌فعال دیگر هم می‌افتد که بد نیست از چند تای آنها نام ببریم.
*نشریه طنز ستون آزاد: این نشریه را در حال حاضر می‌توان یکی از فعال‌ترین نشریات طنز دانشجویی دانست. ستون آزاد که به گفته گردانندگانش پرتیراژترین نشریه دانشجویی سراسر کشور به حساب می‌آید، از آبان 82 در دانشگاه فردوسی مشهد منتشر می‌شود. میرحسین ظریف هنرور مدیر مسؤول این نشریه است و مجتبی نخعی سردبیری آن را به عهده دارد.
علاوه بر توزیع مجله در سطح کشور، گردانندگان ستون آزاد امکان دانلود نشریه را روی سایت گذاشته‌اند. به غیر از بخش دانلود نشریه، سایت بخش‌های جانبی دیگری هم دارد که هویتی جدا از نشریه دارند. بخش طنز که با با مطالب طنز کوتاه به روز می‌شود، کاریکاتور( که در آن کاریکاتورهایی از منابع مختلف و البته گاهی هم فتوکاتور پیدا می‌کنید)، جملات نغز، اخبار و لینکدونی (شامل لینک‌های جالب و خواندنی) از قسمت‌های دیگر سایت ستون آزاد هستند.
*نشریه طنز شیق: "مطالبی که قرار بود تحت عنوان نشریه شیق بخوانید ولی متاسفانه اینجا می‌بینید، حاصل همفکری چندتا از با حال‌ترین و شوخ‌ترین بچه‌های دانشگاهه. امیدوارم با حمایت خودتون از نشریه ما مشت محکمی بر دهان آمریکای جهان‌خوار علی‌الخصوص شخص جرج w بوش بزنید!" این معرفی کوتاهی است که مسؤول سایت نشریه طنز دانشگاه زابل برای مخاطب اینترنتی خود گذاشته‌اند. روح‌الله عابدی، حسین مزاری مقدم، محمدرضا مشکانی و سعید زرینی نویسندگان این نشریه هستند و شیقنا (خبرگزاری طنز دانشگاه)، عکس، داستان، شعر طنز و ویژه‌نامه موش (درباره شکار موش در سلف این دانشگاه!) بخش‌های مختلف سایت را تشکیل می‌دهند.
(متاسفانه تلاش ما برای ارتباط با مسؤولان این نشریه و دریافت اطلاعات بیشتر، تا همین لحظه نتیجه‌ای نداده. در نتیجه با توجه به توضیح گردانندگان، نمی‌دانیم این نشریه در حال حاضر در دانشگاه زابل منتشر می‌شود یا خیر!)
* نشریه طنز کاکتوس: مدیر مسؤولی این گاهنامه را که در دانشگاه رازی کرمانشاه منتشر می‌شود، آرمان میرزایی به عهده دارد. وبلاگ این نشریه را هم خود میرزایی به تنهایی راه‌اندازی کرده اما او در انتشار نسخه کاغذی نشریه تنها نیست و با چند تن از هم‌دانشکده‌ای‌هایش این نشریه را اداره می‌کند. خبر انتشار نشریه کاکتوس، مطالب طنز و بخش طنز منظم (شعر طنز) از بخش‌های مختلف این وبلاگ هستند. میرزایی وجود محدودیت‌ها و نظارت شدید بر نشریه کاغذی و امکان اطلاع‌رسانی به موقع از طریق نشریات الکترونیکی را از دلایل لزوم راه‌اندازی یک سایت یا وبلاگ برای نشریات طنز دانشجویی می‌داند.
* نشریه طنز تمشک: نشریه طنز دانشکده علوم انسانی اراک که اولین شماره آن مهرماه 84 منتشر شده. جالب این که این نشریه، یک نشریه زنانه است و گردانندگان آن فقط دختران دانشجو هستند. سمانه کامیاب مدیر مسؤولی و سکینه نوبختی سردبیری این نشریه را به عهده دارند. وبلاگ تمشک هم بیشتر به شکل خبرنامه این نشریه فعالیت می‌کند، گرچه فعالیت آن به تازگی بسیار محدود شده است.
*نشریه طنز وصله: از این نشریه جز اینکه در دانشگاه آزاد اسلامي يزد منتشر می‌شود، سومین سال انتشارش را می‌گذراند و تا به حال جوایزی همچون رتبه سوم در همایش روزنامه‌نگاران غیر حرفهای- اردیبهشت 85 در اصفهان- را کسب کرده، اطلاع دیگری در دست نیست. وبلاگ گردانندگان این نشریه هم توضیح بیشتری درباره این نشریه نداده است.
* نشریه ماندگار: "اینجا جای مهم و بزرگی نیست! فقط برای اینه که بدونیم یه نشریه طنز دانشجویی توی دانشگاه پیام نور بجنورد وجود داره که بیشترین سعی‌اش حل مشکلات دانشجوهای همون دانشگاهه... اینجا حرفهای زیادی نوشته میشه. درد دلها، گلایه‌ها، اعتراض‌ها، رسوایی‌ها. اینجا چون کار غیر قانونی انجام نمیشه از هیچ کسی ترسی نداریم و برای دوستی با هر دوست و دشمنی آماده‌ایم." این معرفی نشریه طنز ماندگار است که در دانشگاه پیام نور بجنورد منتشر می‌شود. وبلاگ این نشریه هم به نوعی خبرنامه نشریه کاغذی است و بعضی پست‌های آن به مطالب طنزی با موضوعات مختلف (اغلب موضوعات مربوط به دانشگاه) و کاریکاتورها و عکس‌های طنز از منابع مختلف اختصاص دارد.
* نشریه طنز شازده: از این نشریه که در دانشگاه صنعتی شاهرود منتشر می‌شود، تا کنون سه شماره منتشر شده، اما هنوز از سایت یا وبلاگ آن خبری نیست. محمدامین کوهستانی سردبیر و صاحب امتیاز و حسین رنجبر مدیر مسؤول نشریه طنز شازده هستند که در 32 صفحه با تیراژ هزارتایی منتشر می‌شود و برای انتشار، علاوه بر یک تحریریه پرتعداد دانشجویی، از نیروهای حرفهای مطبوعات هم به صورت مهمان کمک می‌گیرد.
با توجه به فعالیت حرفهای گردانندگان این نشریه و کیفیت آن که در مقایسه با بسیاری از نشریات دیگر، مطلوب به نظر می رسد، جای خالی یک وبسایت اطلاع‌رسانی بسیار خالی است که امیدواریم دست‌اندکاران آن به فکر باشند!
* بدیهی است تعداد نشریات طنز دانشجویی کشور به همین تعداد محدود نمی‌شود. این تعداد نتیجه جستجوی ما در آرشیو نشریات طنز گل‌آقا و دنیای وب است. سایت گل‌آقا آمادگی دارد تمام نشریات دانشجویی را که به نوعی در زمینه طنز فعالیت می‌کنند، معرفی کند.
***
*مشکلات و موانع:
بارها در منقبت کار فرهنگی کردن در این مملکت گفته شده، حالا شما فرض کنید این کار دانشجویی هم باشد، یعنی همان اندک سودی را که کار حرفهای ممکن است برای کار فرهنگی‌کننده! در پی داشته باشد، ندارد!
در گفتگو با مسؤولان چند نشریه دانشجویی، به این نتیجه رسیدیم که همانا عمده مشکلات انتشار یک نشریه دانشجویی، رتق و فتق امور مالی و خلاصه رساندن دخل آن به خرجش است! از آنجا که بیشتر دانشجویان علاقه‌مند از منابع مالی شخصی هزینههای انشار نشریه‌شان را تامین می‌کنند، عمر بسیاری از این نشریات کوتاه است. مگر اینکه مانند دو نشریه ستون آزاد و شازده، از طریق جذب آگهی و تبلیغ بخشی از هزینههای انتشار نشریه را جبران کنند.
علاوه بر مسائل مالی، مشکلات دیگری هم گریبانگیر این نشریات است. آستانه تحمل پایین مسؤولان دانشکده، نتایج مختلفی دارد. از جمله اينكه باعث می‌شود در نشریه‌ای تخته شود! گاهی هم باعث تغییر ماهیت نشریه می‌شود (نمونه هم همان نشریه نسیم شمال که پیش‌تر عرض شد!) و گاهی توجه گردانندگان نشریه را به موضوعات کم‌خطرتر منحرف می‌کند. چنان که به عنوان مثال، کوهستانی سردبیر شازده پرداختن به مسائل خارج از دانشگاه را راه حلی برای فرار از محددیت‌های مسؤولان دانشگاه، برای پرداختن به مشکلات درون دانشگاهی می‌داند.
مشکلات و موانع پیش‌روی کار مطبوعاتی در دانشگاه‌ها بیشتر مواقع باعث خستگی و ناامیدی گروه گردانندگان آن می‌شود. نسیم کامیاب، مدیرمسؤول نشریه تمشک در این باره می‌گوید: "متاسفانه سال به سال كه مي‌گذرد علاقه و انگيزه دانشجويان به نشريات و كارهاي فرهنگي از اين قبيل كم و كمتر مي‌شود، تا آنجا كه اكنون بعد از گذشت دو سال، همكاران نشريه همه خود را كنار كشيده اند و تنها دو سه نفر به طور فعال درگير كارهاي نشريه هستند. اين مسئله در مورد اكثر نشريات دانشگاه ما صدق مي‌كند." و همین مسئله باعث شده که کامیاب خبر از انتشار آخرین شماره نشریه‌شان دهد.
***
طنز دانشجويي يعني چه؟
«نه فقط طنز دانشجويي را شروع خوبي براي طنز حرفه‌اي مي‌دانم كه هر فعاليت دانشجويي را بهترين شروع در عرصه آن فعاليت مي‌دانم. اگر همه سياستمداران حرفه‌اي آينده نه، اكثريت آنها از ميان همين دانشجويان امروز تولد مي‌يابند. بار سنگين همه آينده ايران بر دوش دانشجوي امروز مسؤول همه كمبودهاي آينده كشور است. جامعه‌اي كه آينده‌اش در گرو تلاش و بينش دانشجويان امروزش نباشد، آينده روشني نخواهد داشت. دانشجويي كه امروز خود را براي پاسخگويي فرداي هموطنانش آماده نكند، پس به چه كاري مشغول است؟ ما دانشجويان ديروز، مسؤول همه كمبودهاي امروزيم...
دانشجو مي‌تواند براي هر چيز جهان طنز بنويسد (يا كاريكاتور بكشد). اما مي‌تواند فقط «طنز دانشجويي» بنويسد. عالم دانشجويي، منشوري چند ضلعي است. صدها (و بلكه هم بيشتر) زواياي پنهان و پيدا دارد. طنز دانشجويي، يعني شكافتن زواياي عالم دانشجويي. دانشجو اگر به زواياي عالمي كه در آن قرار دارد ـ و فقط خود به عنوان دانشجو در آن قرار دارد ـ آگاه شود و ديگران را از آن آگاه كند، كاري دانشجويي كرده است و اگر آن را به طنز بكشد، طنز دانشجويي نوشته است.»*
***
اميدواري‌هاي مرسوم و غير مرسوم!
در پایان، برای جوانانی که دانشجو می‌شوند امید، برای دانشجویانی که دست به کار فرهنگی می‌زنند صبر و انگیزه و برای مسؤولان داخل و خارج دانشگاه درک و تحمل آرزومندیم. چرا که می‌گویند دانشگاه نمونه کوچک و محدودی از جامعه است و جامعه‌ای که نتواند مطبوعات منتقد خود را تحمل، حفظ و پشتیبانی کند، عاقبت چندان خوشی ندارد!
پاورقي:
* بخشی از گفتگوي کیومرث صابری فومنی با خانه نشريات دانشجويي
شماره 132 ماهنامه گل‌آقا
1- هفته‌نامه گل‌آقا در دو سال آخر انتشار خود به معرفي نشريات طنز دانشجويي پرداخت. جلساتي هم درباره طنز دانشجويي با دست‌اندركاران اين نشريه در آبدارخانه برگزار شد. پس از تعطيلي هفته‌نامه، ماهنامه گل‌آقا در پنج سال گذشته صفحه‌اي را (كه طي دو سال اخير "جيليز" نام دارد) به معرفي اين نشريات اختصاص مي‌دهد.
2- دفتر سوم نشريه "گزيده آثار نشريات دانشجويي"، كه توسط نهاد نمايندگي رهبري در دانشگاه‌ها منتشر مي‌شود، به كوشش ابوالفضل زرويي نصرآباد، ويژه طنز دانشجويي منتشر شده است. دفتر اول اين نشريه به شعر و دفتر دوم آن به كاريكاتور اختصاص داشت.
آذين محمدزاده
تاريخ : سه شنبه ۱۷ مهر ۱۳۸۶
